همشهری آنلاین- بهاره خسروی: اگر کمی صفحات تاریخ را ورق بزنیم به گذشته این شهر و همسایه‌های قدیمی‌اش مانند، شمیران و ری که این‌روزها متحدانه زیر پرچم تهران زندگی می‌کنند، سرک بکشیم به نشانه‌های زیبایی از جاذبه آبی و طبیعی می‌رسیم. همین موضوع بهانه‌ای شد تا در صد و پنجاهمین نشست انجمن دوست‌داران تهران با عنوان «صدای پای آب درشمیران (در گذر زمان) » به معرفی جاذبه‌های آبی شمیران پرداخته شود. این نشست با حضور «سید مهدی اعرابی» شمیران‌پژوه، «محمودمنیعی» تهران‌پژوه با همکاری معاونت اجتماعی شهرداری منطقه یک در سالن آمفی تئاتر روزنامه همشهری برگزار شد.
شمیران مهد قنات‌های تهران
چهره انسانی شهر را از روی تعداد قنات‌های آن می‌توان شناخت.تعداد آنها نشانگر میزان مشارکت مردم و حضور و توانمندی آنها برای ساخت قنات‌ها بود.شمیران امروزی که با ٢٧ محله در نخستین پازل شهر تهران نشسته است با شمیران تاریخی و روستاهایی که در دلش جان گرفتند تفاوت‌های زیادی دارد. اما همین شمیران مهد بیشترین قنات‌های تهران است. «سید مهدی اعرابی» شمیران‌پژوه با بیان این مطلب سر صحبت را باز می‌کند : «در شهر تهران یا همان دامنه جنوبی البرز ٢٦٠ رشته قنات موجود بود که از این میان ١١٠ رشته آن سهم شمیران بود. در واقع این قنات‌ها مظهرهای آب‌های تهران هستند که بیشتر آنها در شمال تهران قرار دارند. از این تعداد قنات‌ها امروز٢٦ قنات در تهران و ٦۵ رشته در شمیران همچنان باقی مانند. البته مادر بیشتر قنات‌های باقیمانده همین قنات‌های شمیران هستند. در تهران و شمیران ١٤٠٠ کیلومتر کانال آبی وجود دارد که از این تعداد ٧۵٠ کیلومتر آن مربوط به قنات‌های شمیران و تهران است و در حدود ۶۵٠ کیلومتر رگ آب داریم. »
به گفته این تهران‌پژوه قنات‌ها انواع مختلفی دارند بعضی از آنها موقوفه و برخی تجاری بودند و یک سری از قنات‌ها برای بلدیه بود.
اعرابی در ادامه به تعداد قنات‌های شمیران از شرق به غرب اشاره می‌کند : «محله اوین ٤ قنات دارد که مهم‌ترین آنها به قنات‌های بزرگ و کوچک میان اهالی معروف است. از میان قنات‌های شمیران سهم محله درکه ٤، ولنجک ٢، ونک ٧ تا معروف‌ترین آن قنات شکری در انتهای خیابان سئول است، تجریش ٣١، اراج ٢، اقدسیه ٤، امام‌زاده قاسم ٣ ، لویزان ٢ و باغ ستاره‌شناسی ٢ رشته قنات داریم. البته به جز این در محله‌های کاشانک، کامرانیه، فرحزاد، چیذر، خوردین، نیاوران، چماران دزاشیب و...هرکدام قنات‌هایی را دارند. »
نان و آب آسیاب‌ها برای شمیرانی‌ها
به دلیل وجود چشمه‌ها و نهرهای فراوان آبی اهالی شمیران به نسبت تهرانی‌ها نیازی به آب و حفر قنات نداشتند.درحالیکه تهرانی‌ها نیاز شدیدی به آب قنات داشتند. در این میان شمیرانی‌ها هوشمندی به خرج دادند و آسیاب‌های بسیاری راه‌اندازی کردند که برای اهالی شمیران حسابی نان و آب داشت. سید مهدی اعرابی با بیان مطلب گفت : «در شمیران ٣٢ در آسیاب ساخته شده بود. قدیم‌ها به آسیاب‌ها کاهونه می‌گفتند. آسیاب‌هایی که بیشتر با نیروی آب فعالیت می‌کردند و از بخش‌هایی مانند تنوره، سنگ‌های بزرگ و کوچک و...تشکیل می‌شد. جالب اینجاست که در شمیران هیچ آسیاب رایگانی وجود نداشت و همه آسیاب‌ها خصوصی بودند و از کنار آن کلی آدم به اصطلاح نان می‌خوردند. البته بعضی آسیاب‌هایی بودند که تخفیفات ویژه‌ای را برای مشتریان در نظر می‌گرفتند. »
درآمدزایی آسیاب‌ها برای اهالی هم حکایت و ماجراهای جالبی داشت که اعرابی تعریف می‌کند : «مهم‌ترین سود این آسیاب‌ها ایجاد شغل و حرفه برای اهالی بود. برای مثال اکثر تهرانی از طریق چهارپایان، اسب، قاطر و الاغ بارهایشان را به آسیاب می‌بردند و از این طریق برخی تهرانی ها منبع درآمد داشتند. شغل دیگری که در آسیاب‌ها وجود داشت بوجاری یا جدا کردن سنگ‌ریزه‌ها بود که اغلب توسط خانم‌ها انجام می‌شد.»
به گفته اعرابی به دلیل کثرت و فراوانی آسیاب در شمیران نام بیشتر کوچه‌های آن با آسیاب گره خرده است. و هنوز هم بعضی از کوچه‌ها نام آسیاب را یدک می‌کشند. بهره از آب‌ها در درکه به نسبت سایر محله‌ها بیشتر است و چیزی در حدود ۵ آسیاب دارد که معروف‌ترین آنها «سید علی آقا»، «دوقلو» و... است. همچنین محله‌های اوین ۵، تجریش ١، دزاشیب ٢، حصارک و جماران ١، دربند١ و باغ فردوس یک آسیاب داشتند. شمیرانی آب نمی‌فروختند. چون بر اساس باورهای مذهبی آب را مهریه حضرت زهرا (س) می‌دانستند که فروختنی نیست. بلکه فقط حق مجرای آب را می‌فروختند یا اجاره می‌دادند.
نظر شما